“Hinamatsuri” của Nhật Bản là gì? Khám phá sức hấp dẫn từ nguồn gốc và lịch sử!
Các bạn đang sinh sống tại Nhật Bản ơi, các bạn có biết về lễ hội Hinamatsuri không?
Bài viết này sẽ tập trung vào những điểm sau đây để khám phá ý nghĩa sâu sắc chứa đựng trong truyền thống về lễ hội Hinamatsuri được tổ chức vào mùa xuân hàng năm:
- Giải thích về nguồn gốc và lịch sử của Hinamatsuri
- Ý nghĩa của Hinamatsuri và búp bê Hina
- Phong tục Hinamatsuri ở mỗi vùng miền
Thông qua bài viết này, bằng cách tìm hiểu lịch sử của Hinamatsuri, bạn sẽ có thể hiểu được ý nghĩa và nguồn gốc của nó. Để tận hưởng lễ hội Hinamatsuri lần tới một cách trọn vẹn hơn, chúng ta hãy cùng nhau khám phá lễ hội xinh đẹp này của Nhật Bản nhé!
Hinamatsuri là gì?
Hinamatsuri, còn được gọi là Lễ hội Trái đào (Momo no Sekku), là một sự kiện truyền thống của Nhật Bản được tổ chức hàng năm vào ngày 3 tháng 3. Đây là lễ hội cầu chúc cho các bé gái lớn lên khỏe mạnh, hạnh phúc, xua đuổi tai ương và cầu mong sức khỏe. Mọi người trưng bày búp bê, gia đình và bạn bè tụ tập, cùng nhau thưởng thức những bữa ăn lộng lẫy và chào đón mùa xuân về.
Ở đây, chúng ta sẽ cùng nhìn lại nguồn gốc và lịch sử của Hinamatsuri, đồng thời giải thích ý nghĩa của lễ hội này.
Nguồn gốc và lịch sử của Hinamatsuri
Về nguồn gốc của Hinamatsuri, người ta nói rằng nó được sinh ra từ sự kết hợp giữa “Lễ hội Joushi” của Trung Quốc cổ đại và phong tục xua đuổi tà ma “Hitogata Nagashi” (thả búp bê trôi sông).
Ở Trung Quốc cổ đại, có một phong tục gọi là “Joushi no Sekku”, vào ngày Tỵ đầu tiên của tháng 3, mọi người ra bờ sông thanh tẩy cơ thể và xua đuổi tà khí. Trong khi đó, ở Nhật Bản, để ngăn ngừa bệnh tật và tai họa, có phong tục sử dụng búp bê làm bằng giấy hoặc cây cỏ (Hitogata), xoa lên cơ thể để chuyển tai ương sang búp bê, rồi thả búp bê đó trôi sông, gọi là “Hitogata Nagashi”.
Hai phong tục này dần dần kết hợp với trò chơi “Hina Asobi” (chơi búp bê giấy) thịnh hành trong giới quý tộc thời Heian, và biến đổi thành nghi lễ xua đuổi tà ma bằng búp bê. Đến thời Edo, Hinamatsuri lan rộng trong dân chúng và trở thành một sự kiện thường niên cầu chúc cho các bé gái lớn lên khỏe mạnh.
Như vậy, tóm tắt lịch sử của Hinamatsuri, chúng ta có thể thấy rằng phong tục của Trung Quốc cổ đại và truyền thống của Nhật Bản đã hòa quyện, thay đổi hình dạng qua lịch sử lâu dài để trở thành hình thức như ngày nay. Là một sự kiện truyền thống của Nhật Bản vừa chúc mừng sự trưởng thành của các bé gái, vừa mang ý nghĩa cầu mong sức khỏe vào thời điểm chuyển mùa, Hinamatsuri bắt đầu từ thời Heian và đã bén rễ trong đời sống người dân suốt khoảng 1000 năm.
Nguồn gốc của ngày 3 tháng 3 và ý nghĩa theo mùa
Có nhiều giả thuyết về nguồn gốc của ngày 3 tháng 3, nhưng nói một cách đơn giản thì là như sau: Ở Trung Quốc cổ đại, “Joushi” (Thượng Tỵ) có nghĩa là ngày Tỵ đầu tiên của tháng 3, đây là ngày mà các số lẻ trùng nhau (3/3) được cho là ngày không may mắn, là ngày giao mùa dễ sinh tà khí. Trong “Joushi no Sekku”, có nghi lễ thanh tẩy (misogi) bên bờ nước, nghi lễ này được truyền sang Nhật Bản, và đến thời Edo thì thay đổi hình dạng thành “Hinamatsuri” như ngày nay.
Ngoài ra, thời điểm Hinamatsuri là giai đoạn quan trọng khi mùa đông chuyển sang xuân, là thời điểm tượng trưng cho sự sống mới bắt đầu nảy mầm. Do đó, từ xa xưa, ngày 3 tháng 3 đã mang một ý nghĩa đặc biệt, và được cho là ngày để cầu nguyện sức khỏe và hạnh phúc cho năm mới, đó chính là nguồn gốc của Hinamatsuri.
Các biểu tượng của Hinamatsuri
Hinamatsuri bao gồm nhiều yếu tố biểu tượng khác nhau. Mỗi yếu tố đều có ý nghĩa riêng và phản ánh văn hóa cũng như truyền thống của Nhật Bản. Chúng ta hãy cùng giới thiệu các yếu tố tiêu biểu dưới đây.
| Búp bê Hina (Hina Ningyo) | Được coi là biểu tượng quan trọng, nhận lãnh tai ương thay cho các bé gái. Các búp bê và vật dụng mang ý nghĩa riêng được sắp đặt, gửi gắm mong ước về một cuộc sống hạnh phúc cho bé gái. |
| Hoa đào (Momo no Hana) | Hoa đào là thứ không thể thiếu trong Hinamatsuri. Từ xa xưa, hoa đào đã được coi là biểu tượng của sự trường thọ, sức khỏe và trừ tà. Nó cũng mang ý nghĩa chào đón mùa xuân về, được trang trí trên kệ búp bê và trong nhà. Mong ước cho bé gái lớn lên khỏe mạnh được gửi gắm trong loài hoa này. |
| Món ăn đặc biệt | Bao gồm Hishimochi, Hina-arare, Shirozake (rượu trắng ngọt), Chirashi-zushi, v.v. |
| Màu sắc | Đặc trưng là việc sử dụng các màu sắc tượng trưng cho mùa xuân, chủ yếu là màu hồng đào. Màu hồng vừa thể hiện sự nữ tính của các bé gái, vừa là màu sắc mang lại cảm giác mùa xuân đang đến. |
Mỗi yếu tố không chỉ dừng lại ở việc trang trí hay món ăn đơn thuần, mà mỗi thứ đều mang một ý nghĩa gửi gắm trong Hinamatsuri như sức khỏe, trường thọ, trừ tà.
Vai trò của búp bê Hina
Như đã đề cập trước đó, búp bê Hina ban đầu mang ý nghĩa là vật thế thân, được yêu quý như một biểu tượng cầu mong sức khỏe và bình an cho trẻ em. Và mỗi búp bê Hina đều có vai trò riêng. Dưới đây là giải thích đơn giản về vai trò của búp bê Hina, một yếu tố quan trọng trong Hinamatsuri.
| Odairi-sama & Ohina-sama (Vua & Hoàng hậu) | Búp bê chính mô phỏng Thiên hoàng và Hoàng hậu. Thể hiện khung cảnh đám cưới, là biểu tượng cầu chúc cho bé gái có một cuộc hôn nhân hạnh phúc. |
| Sannin Kanjo (Ba cung nữ) | Là các nữ quan phục vụ công chúa (Ohina-sama). Cung nữ ở giữa là người đã kết hôn (chỉ có cung nữ ở giữa không có lông mày và nhuộm răng đen). Vai trò của họ là dâng rượu sake, ngâm thơ hoặc chơi nhạc cụ. |
| Gonin Bayashi (Năm nhạc công) | Đội nhạc làm sôi động bữa tiệc. Xếp từ trái sang phải (nhìn từ phía đối diện) là: Taiko (trống lớn), Ohtsuzumi (trống hông lớn), Kotsuzumi (trống hông nhỏ), Fue (sáo), và Utai (người hát). Mỗi người cầm nhạc cụ hoặc quạt, có thể chơi nhạc. |
| Sadaijin & Udaijin (Tả đại thần & Hữu đại thần) | Các vị quan trọng thần phục vụ Vua (Odairi-sama). Nhìn từ phía đối diện, bên phải là Tả đại thần (cấp cao hơn), bên trái là Hữu đại thần. |
| San-shichou (Ba người hầu) | Những người làm việc vặt trong cung. Gồm 3 người với khuôn mặt: giận dữ, khóc lóc và vui vẻ. |
Cách sắp xếp búp bê Hina mô phỏng hình ảnh Thiên hoàng, Hoàng hậu và những người trong triều đình, nó còn mang ý nghĩa giúp trẻ em học hỏi về lễ nghi và các mối quan hệ trên dưới khi bước ra xã hội.
Trang trí và Món ăn trong Hinamatsuri
Trong lễ hội Hinamatsuri, có rất nhiều đồ trang trí sặc sỡ và các món ăn đặc biệt.
Chúng không chỉ là những món đồ trang trí đẹp mắt hay món ăn ngon, mà còn chứa đựng văn hóa truyền thống lâu đời và những mong ước gửi gắm trong lễ hội. Từ đây, chúng ta hãy cùng giới thiệu ý nghĩa của việc trang trí hoa đào và các món ăn.
Nguồn gốc của hoa đào trong Hinamatsuri
Phong tục trang trí hoa đào trong Hinamatsuri bắt nguồn từ việc ở Trung Quốc xưa kia, cây đào được cho là có sức mạnh xua đuổi tà khí. Hoa đào cũng là loài hoa báo hiệu mùa xuân đến, mang lại hy vọng cho mọi người cùng với bước đi của mùa mới. Những bông hoa màu hồng đáng yêu là biểu tượng cho sự trưởng thành khỏe mạnh và vẻ đẹp của người con gái. Ngoài ra, bằng cách trang trí hoa đào, gia đình cầu nguyện cho sức khỏe và hạnh phúc của các bé gái.
Hơn nữa, hoa đào, vốn được tin là có sức mạnh trừ tà từ xa xưa, khi được trang trí vào dịp Hinamatsuri, nó mang ý nghĩa xua đuổi tai ương của gia đình trong năm đó và cầu mong một năm trong sạch, bình an. Từ bối cảnh này, hoa đào đóng một vai trò quan trọng trong Hinamatsuri.
Các món ăn tiêu biểu của Hinamatsuri và ý nghĩa
Trong Hinamatsuri, người ta thường dùng Chirashi-zushi, Hishimochi, Amazake (rượu ngọt), v.v. Những món ăn này không chỉ đẹp mắt mà còn mang ý nghĩa trong từng thành phần và hình dạng. Ngay cả trong thời hiện đại, những mong ước và văn hóa truyền thống được gửi gắm trong các món ăn và đồ trang trí của Hinamatsuri chắc chắn sẽ tiếp tục được trân trọng và truyền lại cho thế hệ mai sau.
Hishimochi (Bánh gạo hình thoi)
Hishimochi là loại bánh mochi hình thoi gồm 3 lớp màu: xanh lục, trắng và hồng (đỏ).
Xanh lục: Sức khỏe và trường thọ
Trắng: Sự trong sạch và tinh khiết
Hồng: Trừ tà
Người ta nói rằng ba màu này mang ý nghĩa như trên. Những màu sắc này cũng được cho là biểu hiện của mùa xuân đang đến: cây cỏ (xanh) nảy mầm từ dưới tuyết (trắng), và hoa đào (hồng) nở rộ.
Hina-arare (Bánh gạo rang)
Hina-arare là một loại bánh kẹo nhiều màu sắc được làm từ gạo hoặc Hishimochi nghiền nhỏ. Nguồn gốc của nó được cho là từ việc người ta mang theo làm thức ăn di động khi mang búp bê Hina ra ngoài. Ý nghĩa của các màu sắc cũng giống như Hishimochi, nhưng trong trường hợp có 4 màu, chúng tượng trưng cho bốn mùa.
Chirashi-zushi (Cơm sushi thập cẩm)
Chirashi-zushi là một loại sushi chúc mừng sử dụng các nguyên liệu nhiều màu sắc.
Tôm: Trường thọ
Củ sen (Renkon): Khả năng nhìn xa trông rộng (nhìn thấy tương lai qua các lỗ)
Đậu: Đồng âm với “mame ni hataraku” (làm việc chăm chỉ), cầu chúc thành công trong công việc
Trứng thái sợi (Kinshi Tamago): Tượng trưng cho vàng bạc, tài bảo tích lũy
Trứng cá hồi (Ikura): Mong đợi con cháu đầy đàn
Canh nghêu (Hamaguri no Osuimono)
Vỏ nghêu (hamaguri) là loại vỏ sò mà chỉ có cặp vỏ ban đầu của nó mới khớp với nhau một cách hoàn hảo, vì vậy nó được coi là biểu tượng của sự hòa hợp vợ chồng. Món này mang ý nghĩa cầu chúc cho bé gái gặp được người bạn đời tốt.
Phong tục Hinamatsuri ở các vùng miền
Có rất nhiều hình thức Hinamatsuri khác nhau trên khắp Nhật Bản. Mỗi vùng có những phong tục và đặc điểm riêng, phản ánh đậm nét văn hóa và lịch sử của từng khu vực. Ở đây, chúng ta hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về các phong tục Hinamatsuri trên toàn quốc và đặc trưng của từng vùng.
Sự khác biệt giữa Kanto và Kansai
Có sự khác biệt lớn giữa Hinamatsuri ở vùng Kanto và Kansai. Các điểm chú ý chính như sau:
Vị trí của búp bê nữ (Mehina) và búp bê nam (Obina)
Ở Kanto, búp bê nam (Odairi-sama) được đặt bên phải (bên trái theo hướng nhìn). Ngược lại, ở Kansai, búp bê nam được đặt bên trái (bên phải theo hướng nhìn).
Từ xa xưa ở Nhật Bản, có quan niệm “Tả phương thượng vị” (bên trái là vị trí cao hơn), điều này là do khi đứng quay mặt về hướng Nam, phía Đông là hướng mặt trời mọc, và người đứng bên trái được coi là có địa vị cao hơn. Khi bước vào thời Meiji, văn hóa phương Tây du nhập, và quy tắc quốc tế coi bên trái (bên phải theo hướng nhìn) là vị trí cao hơn đã trở nên phổ biến. Để phù hợp với nghi lễ quốc tế, Thiên hoàng bắt đầu đứng bên phải Hoàng hậu, và phong cách này đã được áp dụng, búp bê nam được đặt ở bên phải.
Ở các vùng như Kansai, nơi coi trọng phong tục cổ xưa, ngày nay búp bê nam vẫn được đặt ở bên trái theo kiểu cũ (phong cách Tả phương thượng vị).
Thời điểm bắt đầu trang trí
Ở Kanto, người ta bắt đầu trang trí từ khoảng ngày Lập xuân (4 tháng 2), nhưng ở Kansai, họ bắt đầu trang trí từ ngày 3 tháng 3.
Hina-arare (Bánh gạo rang)
Ở Kanto, đây là loại bánh gạo nổ (pongashi) làm từ gạo tẻ (uruchimai) được phủ đường bột, có vị ngọt.
Ngược lại, ở Kansai, đây là loại bánh gạo rang (okaki) làm từ gạo nếp (mochigome). Nó có nhiều vị khác nhau như xì dầu (shoyu), muối, rong biển (aonori) hoặc mayonnaise.
Các sự kiện phong tục Hinamatsuri
Các sự kiện phong tục Hinamatsuri có nhiều đặc điểm khác nhau trên khắp Nhật Bản. Chúng ta hãy cùng giới thiệu những phong tục Hinamatsuri đặc biệt nổi tiếng.
Nagashi-bina (Thả búp bê trôi sông)
Đây là nghi lễ được coi là nguyên mẫu của Hinamatsuri, người ta chuyển tai ương sang búp bê và thả chúng trôi sông hoặc biển để cầu mong sức khỏe và bình an. Nghi lễ này được tổ chức tại đền Shimogamo ở Kyoto, “Mochigase Nagashi-bina” ở tỉnh Tottori, và “Edo Nagashi-bina” ở sông Sumida, Tokyo.
Hina no Tsurushi Kazari (Đồ trang trí treo Hina)
“Hina no Tsurushi Kazari” nổi tiếng ở Izu Inatori, tỉnh Shizuoka, là những đồ trang trí búp bê nhỏ được treo ở hai bên kệ búp bê. Phong tục này kéo dài từ thời Edo, và cùng với “Sagemon” ở thành phố Yanagawa, tỉnh Fukuoka, và “Kasafuku” ở thành phố Sakata, tỉnh Yamagata, chúng được biết đến là “Ba loại đồ trang trí treo lớn của toàn quốc”.
Ngoài ra, còn có rất nhiều sự kiện khác. Ở Kyoto, khi mùa xuân đến, búp bê Hina được trưng bày đặc biệt tại các nhà phố cổ (machiya) và đền chùa. Trong số này có cả những búp bê cổ (Kohina) và búp bê kiểu Kyoto (Kyohina) có giá trị lịch sử, mang đến cho du khách không khí mùa xuân của cố đô.
Tại Lễ hội Katsuura Big Hinamatsuri (Thành phố Katsuura, tỉnh Chiba), đây là một sự kiện quy mô lớn với khoảng 1.800 búp bê Hina được trang trí trên các bậc đá của đền Tomisaki, và nhiều búp bê Hina khác cũng được trưng bày ở nhiều nơi trong thành phố.
Đây là những sự kiện mà không chỉ người dân địa phương mà còn nhiều khách du lịch trong và ngoài nước ghé thăm, giúp mọi người có thể dễ dàng trải nghiệm sức hấp dẫn của Hinamatsuri.
Trong khi vẫn giữ gìn truyền thống của địa phương, việc khám phá lại những nét hấp dẫn mới đã khiến lễ hội này tiếp tục được nhiều người yêu mến. Hinamatsuri trên toàn quốc tượng trưng cho sự phong phú của văn hóa và lịch sử vùng đó, và mỗi phong tục đều được trân trọng truyền lại cho thế hệ mai sau.
Ý nghĩa và sự thay đổi của Hinamatsuri trong thời hiện đại
Hinamatsuri, cùng với thời gian, ý nghĩa và vai trò của nó cũng đã thay đổi. Ban đầu, nó bắt đầu là một nghi lễ để xua đuổi tà khí và cầu chúc cho các bé gái lớn lên khỏe mạnh, nhưng trong thời hiện đại, nó mang ý nghĩa là một ngày quan trọng để trân trọng sự gắn kết gia đình và kế thừa văn hóa.
Mong ước của cha mẹ gửi gắm trong Hinamatsuri
Hinamatsuri từ lâu đã được yêu mến như một sự kiện cầu chúc hạnh phúc và sức khỏe cho các bé gái. Hinamatsuri, nơi cha mẹ cầu mong con cái mình được khỏe mạnh, bình an và hạnh phúc, chứa đựng một tình yêu thương sâu sắc.
Tại các gia đình, cha mẹ và con cái cùng nhau thưởng thức việc trang trí và làm các món ăn đặc biệt. Ngoài ra, trong cộng đồng địa phương, các hoạt động truyền đạt văn hóa truyền thống cho trẻ em cũng được tổ chức, và ý nghĩa cũng như mong ước của Hinamatsuri đã được truyền từ cha mẹ sang con cái.
Hinamatsuri trong các gia đình hiện đại
Hinamatsuri hiện đại có nhiều cách tổ chức khác nhau tùy theo gia đình. Những thay đổi xã hội như gia đình hạt nhân hóa hay phụ nữ tham gia xã hội nhiều hơn cũng ảnh hưởng đến hình thức của lễ hội. Ví dụ, số lượng gia đình chỉ trưng bày các bộ búp bê Hina kích thước nhỏ (mini size) dễ dàng trang trí trong một ngày rồi cất đi ngay cũng đã tăng lên.
Ngoài ra, tại các địa phương và đô thị, các sự kiện theo chủ đề Hinamatsuri được tổ chức, hoặc các lớp học thủ công dành cho cha mẹ và con cái, hay các buổi triển lãm búp bê Hina cũng được diễn ra.
Như vậy, Hinamatsuri không chỉ dừng lại là một sự kiện thường niên, mà nó đã được kế thừa trong khi thêm vào những giá trị mới để phù hợp với sự thay đổi của thời đại. Và tấm lòng cầu chúc sức khỏe, hạnh phúc cho gia đình chắc chắn sẽ tiếp tục được trân trọng và kéo dài mãi về sau.
Tổng kết
Chúng ta đã tìm hiểu sâu về bối cảnh lịch sử và những biến đổi của Hinamatsuri trong thời hiện đại.
- Hinamatsuri là nghi lễ cầu chúc sức khỏe và hạnh phúc cho các bé gái
- Hoa đào có tác dụng trừ tà, búp bê Hina mang ý nghĩa xua đuổi tai ương
- Phong tục và nghi lễ Hinamatsuri khác nhau tùy theo vùng miền
- Cách thức tổ chức lễ hội đang thay đổi theo hướng hiện đại hóa
Tôi nghĩ rằng việc nắm bắt những điểm này sẽ giúp bạn hiểu sâu hơn về truyền thống phong phú và sự thay đổi của Hinamatsuri. Hinamatsuri, biểu tượng cho văn hóa tươi đẹp của Nhật Bản, chắc chắn sẽ tiếp tục được trân trọng và kế thừa trong nhiều gia đình trong tương lai.
